Grupa Homer

Dzieci i prawo

 

 

Nierówne traktowanie (dyskryminacja) dzieci w polskim ustawodawstwie

 

 

W polskim systemie prawnym mamy do czynienia z różnym, nierównym traktowaniem dzieci w obliczu realizacji ich prawa do określenia sytuacji rodzinnej, która wpływa dalej na ich funkcjonowanie jako podmiot praw i obowiązków w życiu rodzinnym, społecznym oraz realizację ich praw osobistych i majątkowych. Wywiera ono wpływ na zapewnienie dziecku podstawowych potrzeb, w tym bezpieczeństwa oraz poczucia godności a zwłaszcza prawa do tożsamości.

Problem dotyczy spraw fundamentalnych dla życia dziecka a mianowicie tożsamości człowieka, mianowicie ustalenia pochodzenia dziecka od biologicznych rodziców. Sposób postępowania w zakresie oznaczenia rodziców dziecka nie jest jednolity a różnice w zakresie prawa dziecka do ustalenia jego pochodzenia zostaną omówione w niniejszej pracy.

 

Genetyczne badanie DNA

Podstawowym kryterium ustalenia rodziców dziecka pozostaje ich biologiczny związek z dzieckiem, który w niezaprzeczalny sposób pozwala ustalić pochodzenie dziecka od każdego z rodzica a zatem matki i ojca. Do ustalenia tego związku służą aktualne osiągnięcia w dziedzinie nauk przyrodniczych w zakresie genetyki, mianowicie testy DNA.

 

Badanie DNA jest wiarygodnym dowodem potwierdzającym lub wykluczającym pochodzenie dziecka od biologicznych rodziców. Test polega na porównaniu próbek materiału genetycznego, pobranych od rodzica oraz dziecka. Genetyczne badanie DNA prowadzi do analizy substancji chemicznej, w której zapisany jest indywidualny kod genetyczny, przekazywany dziecku przez biologicznych rodziców. Do przeprowadzenia genetycznych badań DNA wykorzystuje się krew lub fragment śluzówki z wewnętrznej strony policzka, jednak wystarczy włos, fragment paznokcia, naskórka albo odrobina dowolnej wydzieliny organizmu. Prawidłowe przeprowadzenie badania wymaga zastosowania właściwej aparatury, sterylnych warunków i zachowania czasu. Materiał genetyczny jest poddawany działaniu odczynników, które rozpuszczają błony komórkowe i uwalniają DNA. Następnie w specjalnych wirówkach jest ono oddzielane od pozostałych części komórek i gromadzone na membranie. W taki sposób powstaje czyste DNA badanej osoby. Potem następuje oznaczanie cech namnożonego materiału. Każda grupa próbek jest oceniana dwukrotnie lub trzykrotnie, aby uniknąć błędu.

 

Placówki medyczne, które wykonują badania na zlecenie sądów, posiadają atest Komisji Hemogenetyki Sądowej Polskiego Towarzystwa Medycyny Sądowej i Kryminologii. Próbka zostaje pobrana przez uprawnioną osobę oraz sporządzany jest protokół z wykonania czynności.

 

Kwas deoksyrybonukleinowy oznaczony skrótem DNA (dawniej nazwa brzmiała kwas dezoksyrybonukleinowy) jest definiowany naukowo jako wielkocząsteczkowy organiczny związek chemiczny z grupy kwasów nukleinowych. Zlokalizowany jest w jądrach komórek lub bezpośrednio w cytoplazmie. Pełni rolę nośnika informacji genetycznej organizmów żywych.

DNA jest liniowym, nierozgałęzionym biopolimerem, którego monomerami są deoksyrybonukleotydy. Polimery są to substancje chemiczne o bardzo dużej masie cząsteczkowej, które składają się z wielokrotnie powtórzonych jednostek zwanych merami. Rozumie się przez to taką sytuację, gdy odjęcie lub przyłączenie jednego meru, nie zmienia w zasadniczym stopniu ogólnych własności chemicznych i fizycznych związku chemicznego.

Cząsteczki DNA zbudowane są z pięciowęglowego cukru nazwanego deoksyrybozą. Na ostatnim atomie węgla występuje grupa hydroksylowa, która jest zestryfikowana resztą fosforanową. Pierwszy atom węgla połączony jest wiązaniem N-glikozydowym z jedną z czterech zasad azotowych, dwóch purynowych - adeniną i guaniną oraz dwóch pirymidowych - cytozyną i tyminą. Zasady łącznie z deoksyrybozą tworzą deoksynukleozydy. W wyniku metylacji cytozyny powstaje modyfikacja DNA mająca postać 5-metylocytozyny, która jest powszechnie spotykana.

W skład cząsteczki DNA wchodzą dwa łańcuchy. Łańcuchy zwijają się wokół wspólnej osi i tworzą prawoskrętną lub rzadziej lewoskrętną podwójną helisę. Reszty cukrowe i fosforanowe, połączone są ze sobą wiązaniem fosfodiestrowym, które znajduje się na zewnątrz helisy, natomiast zasady skierowane są do wnętrza i tworzą komplementarne pary zasad. Zasady połączone są wiązaniami wodorowymi oraz oddziaływaniami hydrofobowymi.

 

Każda z nici DNA ma na jednym końcu, który otrzymał oznaczanie jako koniec 5′, przy ostatnim nukleotydzie trzy grupy fosforanowe przy węglu 5′ deoksyrybozy, a na drugim końcu, który oznaczany jest jako koniec 3′, ostatni nukleotyd posiada wolną grupę hydroksylową przy węglu 3′ deoksyrybozy. Nici DNA przebiegają w sposób określany jako antyrównoległy, ze względu na to, że helisa jest spleciona w ten sposób, iż jedna z nici zaczyna się od końca 5′, a druga od końca 3′.

Łańcuch nici DNA zawiera informację genetyczną:

- o kolejności aminokwasów w białkach

- o sekwencji licznych RNA (czyli kwasów rybonukleinowych) niekodujących - regulacji ekspresji genów
- sekwencji o niejasnym znaczeniu.

Sekwencja białek kodowana jest w postaci trójek nukleotydowych odpowiadających aminokwasom oraz kodonom terminacyjnym, które powstają podczas biosyntezy białka. Informacja genetyczna w DNA jest zapisana w sekwencji nukleotydów oraz poprzez ułożenie nici DNA w nukleosomach.

 

DNA zostało odkryte w roku 1869 przez Fryderyka Mieschera, jednakże dopiero w II połowie XX w dalsze badania doprowadziły do powstania modelu podwójnej helisy DNA opracowanego przez Jamesa Watsona i Francis Crick, na podstawie zdjęć z rentgenowskich badań strukturalnych wykonanych przez naukowców Medical Reserch Council Unity w Cavendish Laboratory w Cambridge - Rosalind Franklin oraz Maurice Wilkins. Za odkrycie w roku 1953 struktury DNA - Watson, Crick i Wilkins zostali uhonorowani Nagrodą Nobla w roku 1962. Robert Holley, Har Khorana i Marshall Nirenberg w 1961 r. dokonali odkrycia zasad kodu genetycznego i również za pracę w dziedzinie fizjologii i medycyny zostali nagrodzeni Noblem w roku 1968. W roku 1977 powstało opracowanie metody sekwencjonowania DNA przez zespoły badawcze Waltera Gilberta i Fredericka Sangera.

 

Badania DNA pozostają nieocenioną metodą analizy materiału organizmów żywych. Prawo karne włączyło osiągnięcia badawcze do swojego zakresu pracy. Porównanie DNA z fragmentów organicznych jest obecnie powszechnie stosowane w kryminalistyce. Po raz pierwszy profil DNA w kryminalistyce został wykorzystany w roku 1986 przez brytyjską policję i pozwoliło to na uniewinnienie podejrzanego o popełnienie przestępstwa a w roku 1987 na pierwsze skazanie przestępcy.

Prawo cywilne natomiast nie korzysta powszechnie z badań DNA mimo tak wysoko docenionych na świecie, zaawansowanych wartości prac badawczych w dziedzinie fizjologii, medycyny, biologii i chemii oraz ogromnych nakładów poniesionych na badania, a także Nagród Nobla przyznanych badaczom, co przesądziło o uznaniu społecznej i naukowej wagi efektów badań na poziomie międzynarodowym.

 

Ustawowy tryb ustalenia pochodzenia dziecka

W polskim systemie prawnym funkcjonuje kilka sposobów ustalenia pochodzenia dziecka a zatem jest to zróżnicowany system a nie jednolite prawo dziecka do rodzica. Sposób oznaczenia rodzica w akcie urodzenia dziecka bądź ustalenia jego osoby, zależy od kilku czynników a samo domniemanie ojcostwa oraz sądowe ustalenie pochodzenia dziecka oparte jest o zasadę dobra dziecka a nie o prawdę obiektywną. Zatem czynnik biologiczny pochodzenia dziecka od rodzica nie przesądza o pozytywnej finalizacji postępowania odzwierciedlającej prawdę.

 

Trzon postępowania w tym zakresie stanowi domniemanie prawne, oparte na zwyczaju, którego korzenie sięgają początków ustawodawstwa cywilnego. Jednakże powstało ono w zupełnie innych realiach zarówno prawnych, jak i społecznych. Historia prawa rodzinnego w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka, wiąże się bezpośrednio z kilkoma sytuacjami, które odniosły ogromny wpływ na ukonstytuowanie tej dziedziny życia, mianowicie podział warstw społecznych, odmienna sytuacja polityczna, społeczna i prawna każdej z nich oraz zwyczaje społeczeństwa. Najbardziej jaskrawym przejawem prawnym tego położenia był podział dzieci na małżeńskie i pozamałżeńskie, które były pozbawione prawa do spadku. Zwyczaje dopuszczały związki pozamałżeńskie, jednakże w taki sposób, aby nie wpływały one na sytuację majątkową rodziny, czego wyrazem było właśnie odsunięcie dzieci pozamałżeńskich od dziedziczenia, ale także od innych praw gwarantowanych dzieciom urodzonym w małżeństwie, jak możliwości wstąpienia do stanu duchownego, podjęcia studiów na uniwersytecie, korzystania z różnych przywilejów. Tendencją społeczną było nierówne traktowanie a w szczególności gorsze trakowanie dzieci pozamałżeńskich oraz ukrywanie dzieci pozamałżeńskich. Wcale nierzadkie były takie sytuacje, kiedy dzieci pozamałżeńskie zapisywano do ksiąg stanu cywilnego przez zupełnie inne osoby niż rodzice biologiczni, w celu ukrycia ich prawdziwej tożsamości oraz wyłączenia gorszego traktowania w przyszłości. Mimo zaszłości historycznych i zwyczajowych, od co najmniej połowy XX w polskim ustawodawstwie ukonstytuowała się zasada równości wobec prawa. Wiele aktów o randze międzynarodowej zastrzega eliminację wszelkich objawów nierównego traktowania człowieka wobec prawa.

 

Prawo polskie wyróżnia kilka kategorii dzieci w obliczu stosowania przepisów prawa dotyczących ustalenia pochodzenia dziecka:

- dziecko urodzone w małżeństwie bądź w okresie 300 dni po jego rozwiązaniu lub unieważnieniu,

- dziecko urodzone poza małżeństwem, którego matka pozostaje w małżeństwie z innym mężczyzną niż ojciec dziecka,

- dziecko urodzone poza małżeństwem, którego ojciec pozostaje w małżeństwie z inną kobietą niż matka dziecka,

- dziecko urodzone poza małżeństwem, którego oboje rodzice nie są w związku małżeńskim.

 

Prawo dopuszcza różne traktowanie w zakresie postępowania prowadzącego do ustalenia pochodzenia dziecka w stosunku do każdej kategorii opisanej powyżej a w szczególności są dwa różne tryby postępowania w stosunku do dzieci pozamałżeńskich - długotrwały i skomplikowany tryb płatny, wymagający postępowania sądowego, ukonstytuowany w przypadku dzieci kobiety, będącej w związku małżeńskim oraz tryb postępowania bezpłatny, prosty, przed organem administracyjnym, w przypadku dzieci pozamałżeńskich mężczyzny, będącego w związku małżeńskim. Także występuje w ustawodawstwie nierówne trakowanie małżonka kobiety, która urodziła dziecko w związku z innym mężczyzną oraz małżonki mężczyzny w analogicznej sytuacji, któremu urodziło się dziecko w związku z inną kobietą.

 

Dyskryminacja przejawia się w odmiennym traktowaniu stron, uczestników postępowania w tej samej sytuacji, która polega na ustaleniu pochodzenia dziecka od jego rodziców. Sytuacja taka stanowi negację konstytucyjnych zasad równości człowieka wobec prawa a dalej zaprzeczenie normy stanowiącej równouprawnienie każdego człowieka, a w szczególności równego traktowania dziecka wobec prawa jak również równego traktowania człowieka w życiu rodzinnym i społecznym. Niejednolite rozwiązania w tym zakresie prowadzą do nierównej sytuacji dzieci w polskim ustawodawstwie, ponieważ tryb ustalenia pochodzenia dziecka rzutuje na dalszy przebieg jego życia, w sposób bardzo istotny wpływając na jego prawo do biologicznych rodziców i związane z tym prawa i obowiązki wynikające z dalszych dziedzin prawa, jak prawa osobiste do tożsamości, ochrony dóbr osobistych, władzy rodzicielskiej oraz prawa majątkowe do spadku po rodzicach biologicznych i innych krewnych, do pomocy społecznej, do innych praw osobistych i majątkowych związanych z rodzicami.

 

Uzasadnienie zmiany zasad

Sam podział funkcjonujący w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym na dzieci małżeńskie i pozamałżeńskie wprowadza pejoratywny odbiór społeczny. Tymczasem sytuacja społeczna przez ostatnie kilka wieków zmieniła się, sytuacja kobiet i mężczyzn również uległa zmianie zarówno w życiu politycznym, społecznym, rodzinnym a także na rynku pracy a zatem model życia rodzinnego ukształtowany przed wiekami również uległ zmianie. Typ rodziny patriarchalnej nie pozostaje już przeważający i został wyparty przez rodziny oparte o równy podział ról, bądź związki faktyczne bez prawnych umocowań. Zmiany społeczne, udział kobiet w pełnionych funkcjach gospodarczych, społecznych czy politycznych zarezerwowanych dotychczas dla mężczyzn, zmiany na rynku pracy, mobilność i migracje musiały pociągnąć za sobą zmiany w zakresie postrzegania ról kobiet i mężczyzn w życiu rodzinnym, które powinny również wymóc zmiany w zakresie prawa i uregulowania instytucji prawnych, na które ogromny wpływ miały niegdyś zaszłości historyczne, dotyczące zwyczajów rodzinnych i modelu rodziny patriarchalnej. Osiągnięcia w zakresie badań genetycznych DNA utorowały drogę do jednoznacznego wskazania rodziców dziecka w sposób zgodny z prawdą obiektywną i niezaprzeczalny. Korzystanie z tej metody w sposób powszechny, tak jak uczyniło to prawo karne, pozwala na rozwiązanie problematyki ustalenia pochodzenia dziecka od biologicznych rodziców oraz eliminację kilku problemów związanych z aktualnym stanem rzeczy, do których należą:

-  prowadzenie długotrwałych i kosztownych procesów sądowych,

-  domniemanie ojcostwa męża matki, który nie jest biologicznym ojcem dziecka,

-  zamiany dzieci po urodzeniu w szpitalu,

-  uznanie dziecka przez inne osoby niż rodzice, mające na celu obejście przepisów

adopcyjnych,

- uznanie dziecka przez inne osoby niż rodzice w celu posiadania dziecka przez osoby

bezpłodne, korzystające z zastępczego macierzyństwa przez tzw. surogatkę, żyjące w związkach homoseksualnych, mające zamiar założyć rodzinę z biologicznym rodzicem, ale kierujące się głównie dobrami majątkowymi, które dziecko odziedziczy itp.

- uznanie dziecka przez inne osoby niż rodzice w celu osiągnięcia korzyści majątkowej - czym zajmuje się prawo karne na gruncie tzw. komercyjnych adopcji oraz handlu ludźmi,

- pozostawanie dziecka bez ustalenia ojcostwa w celu korzystania z pomocy prawnej i materialnej w formie zasiłków uregulowanych dla samotnego rodzica bądź osób o niskich dochodach.

 

Wprowadzenie jednolitego unormowania prawnego w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka od rodziców biologicznych ma na celu osiągnięcie obiektywnej prawdy materialnej. Pozwala to wyeliminować wiele problemów, które powstają zarówno na drodze domniemania ojcostwa męża matki, który nie jest biologicznym ojcem dziecka, jak i uznania dziecka przez mężczyznę, który nie jest biologicznym ojcem, za zgodą matki oraz ograniczenia kompetencji sędziego w postępowaniu sądowym o zaprzeczenie ojcostwa do uwzględniania szeroko rozumianego dobro dziecka, które pozwala na przyjęcie subiektywnych przesłanek, wykreowanych przez strony postępowania sądowego, ponad przesłanki obiektywne, którymi jest biologiczne pochodzenie od rodzica. Postępowanie oparte o podstawowe zasady prawa natury i testy genetyczne pozwalają uniknąć sytuacji nieprawdziwych, kreowania fałszywego obrazu rzeczywistości a prowadzącego w przyszłości do dramatu dziecka, które pozostaje podmiotem zarówno prawa rodzinnego jak i całego trybu postępowania w zakresie ustalenia pochodzenia. Ukonstytuowanie jasnych przesłanek do ustalenia pochodzenia dziecka w postaci powszechnych badań genetycznych pozwala na wyeliminowanie wielu nieprawidłowych zachowań, które w aktualnym stanie prawnym są możliwe do wykonania w zakresie ustalenia rodzica, który nie jest rodzicem biologicznym. Powoływanie się natomiast a dobro dziecka w sytuacji ustalenia rodzica innego niż biologiczny nie stanowi właściwego wzorca postępowania. Kreowanie fałszywej rzeczywistości w momencie uznawania dziecka bądź zapisywania danych do akt stanu cywilnego na podstawie domniemania, nie przesądza o tym, że w późniejszym czasie prawda obiektywna nie stanie się znana. Może się to zdarzyć w dalszym życiu dziecka na skutek ujawnienia niezgodności grupy krwi, wad genetycznych, potrzeby transfuzji krwi po wypadku, przeszczepu organu czy innych sytuacji ujawniających prawdziwe pochodzenie dziecka. Fakt ustalenia pochodzenia dziecka w momencie jego urodzenia jest bardzo ważny, ponieważ jego skutki odnoszą się do całego przebiegu jego życia. Należy tu brać pod uwagę przede wszystkim prawdę obiektywną, ponieważ ona pozostaje stała, mimo zmieniających się postaw ludzi, którzy brali udział w postępowaniu o ustalenie rodzica dziecka tuż po jego urodzeniu. Nawet, jeżeli w tamtym momencie wydawało im się, że takie postępowanie jest właściwe a przesłanki są ważne, to po upływie czasu ich postawy życiowe mogą się zmienić pod wpływem zmiany okoliczności, jak np. urodzenie kolejnych dzieci biologicznych, zawarcie nowego związku małżeńskiego, otrzymanie nowej pracy w innym miejscu, rozczarowanie postawą dziecka, choroba dziecka, ujawnienie wad, potrzeba pomocy medycznej, stałej opieki. Zarówno dziecko, jak i rodzic ma prawo do prawdy obiektywnej dotyczącej jego tożsamości i regulacja ustawowa powinna mu tę prawdę zapewnić, o ile istnieją narzędzia, którymi można się posłużyć w dążeniu do jej osiągnięcia. A takimi narzędziami pozostają powszechne badania genetyczne wykluczające fałsz.

 

Materiał DNA może być pobierany w momencie urodzenia człowieka i zachowany w archiwum a dane wprowadzone do jednolitego systemu, który będzie udostępniał informacje zarówno dla instytucji prawa cywilnego jak i prawa karnego. W tej sytuacji na równi z aktem stanu cywilnego czy peselem byłby zapis kodu genetycznego. Po urodzeniu dziecka na podstawie wpisania kodu DNA dziecka do systemu możliwe byłoby jednoznaczne ustalenie pochodzenia dziecka od jego rodziców biologicznych. O ile możliwe było zinformatyzowanie systemowe w zakresie numeru pesel, NIP dla obywateli oraz numeru ksiąg wieczystych dla nieruchomości to zapewne usystematyzowanie próbek kodu DNA jest sprawą wyższej rangi, ponieważ pozwala zapewnić jednoznaczną tożsamość człowieka, zapobiec wielu dramatom życiowym osób, które nagle w jakimś momencie życia dowiedziały się, że mają innych rodziców, rodzeństwo, dziadków.

 

Stanowiłoby to również ogromne uproszczenie wykrywalności przestępstw a także wyprowadziłoby z sądów sprawy o ustalenie ojcostwa oraz o zaprzeczenie macierzyństwa i ojcostwa oraz sprawy o rozwód po ujawnieniu prawdy o pochodzeniu dziecka od innej osoby niż domniemamy rodzic wpisany do aktu urodzenia dziecka z mocy prawa.

 

Sytuacja prawna kobiety i mężczyzny w świetle konstytucji i prawa rodzinnego

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w art. 32 potwierdza nienaruszalność praw naturalnych a mianowicie stanowi trzy najważniejsze normy: wszyscy są równi wobec prawa, wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne oraz nikt nie może być dyskryminowany z jakiejkolwiek przyczyny. Potwierdza również w art. 33, iż kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, społecznym.

 

Natomiast kodeks rodzinny i opiekuńczy utrzymuje różne tryby postępowania w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka, które w sposób różny traktują kobietę i mężczyznę w tej samej sytuacji prawnej, mianowicie na drodze do ustalenia rodzica urodzonego dziecka. Unormowanie kodeksowe już wstępnie wprowadza podział dzieci na małżeńskie i pozamałżeńskie odnosząc dla każdego z nich inny tryb postępowania a dalej dokonuje kolejnego podziału, rozróżniając sytuację dzieci pozamałżeńskich każdego z małżonków i kwalifikując do innego trybu postępowania a zatem również samo dziecko pozamałżeńskie stawiają w odmiennej sytuacji prawnej na drodze do ustalenia jego pochodzenia rozróżniając, czy pochodzi ono od kobiety, będącej w związku małżeńskim lub mężczyzny, będącego w związku małżeńskim z inną osobą niż drugi rodzic. Następnie te przepisy znajdują odzwierciedlenie w ustawie Prawo o aktach stanu cywilnego.

 

Opisana sytuacja prawna polegająca na odmiennej regulacji prawnej w sferze prawnego ustalenia pochodzenia dziecka, jak również przebiegu postępowania w sprawie uznania dziecka, przekreśla zasady głoszone przez normy prawne konstytucji a przytoczone powyżej.

 

Następnie poprzez wprowadzenie odmiennej regulacji prawnej ustalenia pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego, przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wyłączają bądź ograniczają gwarancję normy prawnej zapisanej w art. 47 konstytucji stanowiącej, iż każdy ma prawo do ochrony prawnej życia rodzinnego oraz do decydowania o swoim życiu osobistym. Stanowi nawet podważenie własnej zasady głoszonej w przepisie art. 23 kro, iż małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, ponieważ w tej materii te prawa równe nie pozostają.

 

Występują na gruncie przepisów kro nierówności w drodze do uznania dziecka oraz nierówne traktowanie kobiety i mężczyzny, jak również nierówne traktowanie dziecka pozamałżeńskiego w zależności od pochodzenia od kobiety lub mężczyzny, będącego w związku małżeńskim. Odmienna regulacja nie pozostaje bez wpływu na nierówną sytuację małżonków a zatem wyłącza gwarancje równości wobec prawa, ustanowione w konstytucji oraz gwarancje równości wobec prawa małżonków na gruncie art. 23 kro. A co za tym idzie, mamy do czynienia z dyskryminacją dzieci pozamałżeńskich urodzonych po stronie matki wobec dzieci pozamałżeńskich urodzonych po stronie ojca, będącego w związku małżeńskim, z inną osobą niż drugi rodzic.

 

Kodeks rodzinny i opiekuńczy rozróżnia sytuację prawną dzieci w zakresie ustalenia pochodzenia, dzieląc je na dwie kategorie:

- pierwsza kategoria obejmuje dzieci pochodzące od kobiety, będącej w związku małżeńskim, w tym pochodzące od mężczyzny, będącego biologicznym ojcem oraz mężczyzny, który nie jest ojcem, ale pozostaje mężem matki dziecka;

- druga kategoria obejmuje pozostałe dzieci pozamałżeńskie, w tym pochodzące od mężczyzny, będącego w związku małżeńskim oraz mężczyzny, który nie pozostaje w związku małżeńskim.

Do każdej kategorii mają zastosowanie inne przepisy prawne kro regulujące ustalenie pochodzenia dziecka a dalej ustawy o aktach stanu cywilnego, jak również kodeksu postępowania cywilnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

 

Forma prawna ustalenia pochodzenia dziecka

Do ustalenia pochodzenia dzieci zarówno z małżeństwa, jak i pozamałżeńskich kobiety, będącej w związku małżeńskim, art. 62 kro stosuje zasadę domniemania pochodzenia dziecka od męża matki. Domniemanie obejmuje dzieci urodzone przez kobietę w czasie trwania małżeństwa z wyłączeniem dzieci urodzonych po upływie 300 dni od orzeczenia separacji. Ma ono zastosowanie zarówno, gdy ojcem dziecka pozostaje mąż matki, jak i wówczas, gdy mąż matki nie jest ojcem dziecka, bowiem prawda obiektywna pozostaje poza zainteresowaniem organu administracyjnego dokonującego ustalenia ojcostwa. Nie prowadzi się żadnego postępowania, mającego na celu poznanie prawdy obiektywnej. Na podstawie zgłoszenia urodzenia dziecka do urzędu stanu cywilnego rodzice dziecka - oboje małżonkowie zostają wpisani do aktu urodzenia dziecka. Obalenie domniemania ojcostwa męża matki, może nastąpić w myśl art. 67 kro wyłącznie na drodze postępowania sądowego, określonego jako zaprzeczenie ojcostwa i polegającego na wykazaniu, że mąż matki nie jest ojcem dziecka. Zatem w świetle prawa, jeżeli ojcem dziecka nie jest mąż matki to uznanie dziecka w tej sytuacji przez ojca biologicznego nie jest możliwe.

 

Ustalenie zgodnego z prawdą pochodzenia dziecka, stosownie do przepisu art. 72 kro, może nastąpić po obaleniu domniemania a zatem dopiero po pomyślnym zakończeniu postępowania sądowego o zaprzeczenie ojcostwa męża matki. Ustalenie pochodzenia dziecka od ojca biologicznego nie jest więc bezwarunkowe na gruncie kro i nie wynika wprost z prawdy obiektywnej, lecz jest uzależnione od wyniku postępowania sądowego o zaprzeczenie ojcostwa, a zatem leży w zakresie działania sądu i zależy w zupełności od woli wymiaru sprawiedliwości oraz przesłanek procesowych i jego wynik pozostaje w gestii sądu. Dopiero po prawomocnym zakończeniu przywołanego powyżej postępowania sądowego możliwe staje się ustalenie pochodzenia dziecka od biologicznego ojca poprzez uznanie ojcostwa bądź ustalenie ojcostwa przez sąd.

Regulacja prawna dotycząca dzieci pozamałżeńskich kobiety będącej w związku małżeńskim ma zastosowanie do dzieci urodzonych w czasie 300 dni po zakończeniu małżeństwa. Stanowi to okres dziesięciu miesięcy po ustaniu małżeństwa kobiety a zatem licząc wprost, iż kobieta po zakończeniu małżeństwa zajdzie w ciążę i urodzi w prawidłowym terminie, po upływie dziewięciu miesięcy, to nadal jej dziecko podlega prawnemu domniemaniu ojcostwa byłego męża i tak zostanie wpisane w akcie urodzenia dziecka przez organ administracyjny. Występuje konieczność przeprowadzenia postępowania sądowego opisanego powyżej. Ponadto regulacja terminem także obejmuje ciąże, do zawiązania których doszło nawet kilka miesięcy po rozwiązaniu małżeństwa, jeżeli kobieta urodzi wcześniaka przed terminem, w szóstym bądź siódmym miesiącu ciąży. Nie można pominąć okoliczności, iż samo postępowanie rozwodowe małżonków jest zakreślone w czasie – trwa od około jednego roku nawet do kilku lat, co jeszcze bardziej przekreśla użyteczność opisanej instytucji prawnej domniemania ojcostwa męża matki jako wyrazu niepodzielności stanu cywilnego biorąc pod rozwagę, iż przesłanką wystąpienia z pozwem o rozwód jest trwały rozkład pożycia.

 

Do pozostałych dzieci pozamałżeńskich, w tym również pochodzących od mężczyzny, będącego w związku małżeńskim z inną kobietą niż matka dziecka, kro stosuje art. 73, w myśl którego uznanie dziecka a zatem ustalenie jego pochodzenia następuje poprzez oświadczenie ojca dziecka złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Jest ono bezwarunkowe, zależy wyłącznie od woli ojca dziecka i zgody jego matki. Nie opiera się ono również o badanie stanu prawnego i jego zgodności z prawdą.

 

Termin i czas uznania bądź ustalenia pochodzenia dziecka

W przypadku dziecka z małżeństwa ustalenie pochodzenia dziecka następuje niezwłocznie po zgłoszeniu urodzenia poprzez wystawienie aktu urodzenia dziecka przez urząd stanu cywilnego właściwy według miejsca urodzenia dziecka. Obowiązek zgłoszenia ciąży na rodzicach, tj. ojcu lub matce, innej osobie obecnej przy porodzie, lekarzu lub położnej. Jeśli dziecko urodzi się w szpitalu, zgłoszenia dokonuje szpital, zakład opieki zdrowotnej. Zgłoszenia należy dokonać ustnie. Jedynym ograniczeniem jest wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych osoby zgłaszającej. Lekarze, położne oraz zakłady opieki zdrowotnej dokonują zgłoszenia pisemnie. Zgłoszenia do urzędu należy dokonać w ciągu 14 dni licząc od daty urodzenia dziecka. Termin kończy się wraz z upływem ostatniego dnia a jeśli jest to dzień ustawowo wolny od pracy, czyli niedziela lub święto, upływ terminu przypada w dniu następnym.

 

Zgłaszając urodzenie dziecka należy w urzędzie złożyć następujące dokumenty:
- pisemne zgłoszenie urodzenia dziecka wystawiane przez lekarza, położną lub zakład opieki zdrowotnej,
- skrócony odpis aktu małżeństwa - jeżeli związek małżeński został zawarty przed innym urzędem,
- skrócony odpis aktu zgonu męża - wypadku gdy matka dziecka jest wdową.

W przypadku dostarczenia wszystkich wymaganych dokumentów akt urodzenia sporządzany jest tego samego dnia a zatem na bieżąco od ręki. Zgłoszenia jednak nie może dokonać ojciec biologiczny, który nie jest mężem matki, ponieważ zasada domniemania ojcostwa męża matki wyłącza w tym zakresie biologicznego ojca dziecka.

 

W przypadku konieczności ustalenia pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego kobiety, będącej w związku małżeńskim z mężczyzną, który nie jest ojcem dziecka, termin uznania dziecka nie jest jasno określony, ani nie można go przewidzieć. Uzależniony jest on od czasu przeprowadzenia postępowania o zaprzeczenie ojcostwa męża matki, które toczy się przed sądem orzekającym w sprawach rodzinnych i nieletnich. Zależy zatem od czynników procesowych, zewnętrznych, pośrednio od natłoku spraw w danym sądzie, od tempa pracy osób związanych z postępowaniem, od charakteru i czasu wymagającego przeprowadzania dowodów, dostarczania dokumentów, słuchania świadków, pracy kuratora sądowego, przeprowadzania badań medycznych, orzekania, ewentualnie postępowania odwoławczego. Nadto wyniku powołanego postępowania nie sposób przewidzieć ze względu na naczelną zasadę dobra dziecka, którą kieruje się sąd w zakresie orzekania. Ta zasada wyprzedza zasadę prawdy materialnej i podlega interpretacji w oparciu o inne środki dowodowe, co oznacza, że sąd posiada uprawnienie do wartościowania ojcostwa a nawet może uznać, że mąż matki pozostanie zgodnie z domniemaniem prawnym, ojcem dziecka mimo że biologicznym ojcem nie jest.

 

Kro w art. 69 wprowadza natomiast termin zakreślony w czasie 6 miesięcy na wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa przez matkę dziecka. Jest to termin zawity. A zatem wyłącznie w takim terminie matka dziecka może wystąpić do sądu z powództwem. Po upływie powyższego terminu nie jest ono już możliwe a zatem matka dziecka traci swoje uprawnienie do wytoczenia powództwa. Powództwo może zostać wytoczone przez męża matki w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka, jednakże przed osiągnięciem jego pełnoletności. Również dziecko może wytoczyć powództwo w terminie trzech lat od osiągnięcia pełnoletności. Kro nie przyznał prawa do wytoczenia powództwa ojcu biologicznemu.

 

Dopiero po prawomocnym zakończeniu postępowania o zaprzeczenie ojcostwa, po obaleniu domniemania w tej sprawie, możliwe jest otwarcie drogi do ustalenia pochodzenia dziecka od ojca biologicznego. W tym stanie rzeczy można stwierdzić, iż postępowanie o zaprzeczenie ojcostwa jest postępowaniem dodatkowym.

 

Tryb ustalenia pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego, którego matka nie pozostaje w związku małżeńskim, obejmuje pozostałe przypadki dzieci pozamałżeńskich, w tym pochodzących od mężczyzny, będącego w związku małżeńskim oraz mężczyzny, który nie pozostaje w związku małżeńskim. Można go dokonać poprzez uznanie dziecka w każdym czasie a termin zależy wyłącznie od woli rodziców. Czas tej czynności zabiera jedynie realny moment konieczny do złożenia oświadczenia przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. Nie znajduje tu zastosowania wprowadzenie jakiegokolwiek terminu granicznego bądź zawitego do przeprowadzenia powyższej czynności. Jedynym warunkiem pozostaje złożenie przez matkę dziecka skróconego odpisu aktu urodzenia, gdy matka dziecka jest niezamężna oraz wyrażenie przez nią zgody na uznanie dziecka przez ojca.

 

Ustalenie ojcostwa może nastąpić także przed sądem opiekuńczym oraz przed polskim konsulem lub osobą wyznaczoną do wykonywania funkcji konsula, jeżeli uznanie ma miejsce za granicą i dotyczy dziecka, którego co najmniej jedno z rodziców posiada obywatelstwo polskie zgodnie z art. 73 § 4 kro. Przepisem art. 84 kro dopuścił legitymację ojca biologicznego do wytoczenia powództwa o ustalenie ojcostwa posługując się określeniem domniemany ojciec, które tutaj pełni odmienną funkcję niż wynikająca z przyjętego prawnego domniemania ojcostwa męża matki.

 

Odpłatność ustalenia pochodzenia dziecka

W pierwszej kategorii dzieci, w przypadku dziecka pozamałżeńskiego kobiety pozostającej w związku małżeńskim, postępowanie sądowe o zaprzeczenie ojcostwa jest odpłatne. Przy wniesieniu powództwa należy uiścić opłatę z tytułu wpisu sądowego, opłacie podlega również udział w sprawie kuratora sądowego, który jest obowiązkowy. Przeprowadzenie dowodów również wymaga poniesienia kosztów. Nadto sąd może zasądzić od matki zwrot kosztów udziału w postępowaniu sądowym na rzecz męża matki dziecka oraz jego pełnomocnika na ich wniosek.

W drugiej kategorii dzieci, w przypadku dziecka pozamałżeńskiego mężczyzny, pozostającego w związku małżeńskim, uznanie dziecka przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego jest nieodpłatne.

 

Udział osób trzecich (poza rodzicami biologicznymi dziecka)

W pierwszej kategorii dzieci, przepisy prawa przewidują udział osób trzecich w postępowaniu sądowym. Są to: mąż matki dziecka, kurator sądowy, prokurator, nadto w celu przeprowadzenia dowodów konieczny może stać się udział świadków.

W drugiej kategorii dzieci, nie jest przewidziany udział osób trzecich przy uznaniu dziecka.

 

Wykluczenie ustalenia pochodzenia dziecka

Art. 71 kro wyklucza możliwość przeprowadzenia postępowania o zaprzeczenie ojcostwa po śmierci dziecka. A zatem w sytuacji, kiedy w terminie zawitym przewidzianym do wystąpienia o przeprowadzenie postępowania w celu obalenia domniemania ojcostwa męża matki, przed wniesieniem powództwa dziecko umrze, prawo zamyka drogę do ustalenia pochodzenia dziecka od biologicznego ojca. Spójnie kro normuje przepisem art. 83 zakaz ustalenia bezskuteczności uznania dziecka po jego śmierci oraz przepisem art. 86 stosowanym w zakresie działania prokuratora i jego legitymacji do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa lub ustalenia bezskuteczności uznania.

 

Przejaw dyskryminacji dzieci pozamałżeńskich

Prawo dziecka do rodziców a więc do matki i ojca należy do praw naturalnych człowieka. Również fundamentalna zasadą państwa prawa pozostaje równość wobec prawa. Dziecko pochodzi od określonego rodzica z samego faktu poczęcia. Potwierdzenie pochodzenia w formie dokumentu administracyjnego bądź orzeczenia sądowego jest natomiast aktem wtórnym. Tymczasem w sytuacji postępowania sądowego w kwestii zaprzeczenia ojcostwa męża matki, ustawodawca zamienia naturalne prawo dziecka do ojca na prawo wtórne, na normę konstytutywną. To sąd po przeprowadzonym postępowaniu decyduje o prawie dziecka do ojca a nie samo prawo natury. W swej niezawisłości orzekania a także w myśl realizacji naczelnej zasady dobra dziecka może uznać, że to nie biologiczny ojciec dziecka będzie ojcem, ale jednak pozostanie nim mąż matki. Ustawodawca wyłączył prawo naturalne dziecka do swojego ojca i oddał je w ręce sądu.

 

W art. 71 kro ustawodawca posunął się jeszcze dalej i wyłączył zupełnie możliwość przeprowadzenia postępowania mającego na celu ustalenie pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego ze strony żony w sytuacji, kiedy dziecko zmarło. Wobec tego, jeżeli w zakreślonym terminie 6- miesięcznym, dziecko jest śmiertelnie chore, jest wcześniakiem z zagrożeniem życia lub też uległo wypadkowi i leży w szpitalu to matka dziecka powinna niezwłocznie zająć się postępowaniem sądowym, gdyż inaczej dziecko to utraci bezpowrotnie prawo ustalenia pochodzenia zgodnego z prawdą. Może również dojść do sytuacji, kiedy matka po urodzeniu dziecka pozostaje w bezpośrednim zagrożeniu życia, w śpiączce lub następuje zgon a stosownie do domniemania prawnego ojcem dziecka pozostaje mąż matki. Także może zdarzyć się sytuacja, kiedy matka ulegnie wypadkowi razem z dzieckiem w ciąży lub po urodzeniu dziecka i nie jest w stanie przeprowadzić postępowania sądowego koniecznego do ustalenia praw dziecka do ojca. Ma to dalsze skutki prawne w kwestii innych dziedzin regulujących zarówno dobra osobiste jak i prawa majątkowe - prawo cywilne, administracyjne, pracy i ubezpieczeń społecznych, czy spadkowe w tym kwestie kolejności dziedziczenia bądź uzyskania renty, prawa do mieszkania itp.

 

Nie występują powyżej opisane utrudnienia, ograniczenia, terminy zawite ani wyłączenia w zakresie ustalenia pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego ze strony mężczyzny, który pozostaje w związku małżeńskim z inną kobietą niż matka dziecka. Dziecko ma prawo do swojego ojca z mocy samego prawa natury. Brak jest ograniczenia uznania bądź wystąpienia o ustalenie pochodzenia dziecka w czasie, brak jest ustanowienia terminów zawitych. Nie występuje jakiekolwiek wyłączenie tego prawa. Nie występują ograniczenia w zakresie ochrony dóbr osobistych lub praw majątkowych na gruncie prawa cywilnego, administracyjnego, pracy i ubezpieczeń społecznych czy spadkowego.

 

Wnioski

Opisana odmienna regulacja prawna dotycząca ustalenia pochodzenia dziecka pozamałżeńskiego stawia kobietę i mężczyznę, będących w związku małżeńskim w nierównej sytuacji wobec prawa. Występuje nierówna sytuacja małżonków, która wyłącza gwarancje prawne równości wobec prawa, opisane w konstytucji oraz gwarancje prawne równości wobec prawa małżonków na gruncie art. 23 kro.

 

Kobieta, będąca matką dziecka pozamałżeńskiego, zmuszona jest przeprowadzić postępowanie sądowe o zaprzeczenie ojcostwa swego męża i ponieść pełne koszty tego postępowania, aby doprowadzić do ustalenia pochodzenia dziecka zgodnie z prawdą obiektywną. Odbywa się ono z udziałem małżonka, biologicznego ojca dziecka, kuratora sądowego, prokuratora a czasem dodatkowych świadków. Matka dziecka zmuszona zostaje do upublicznienia swojego macierzyństwa przed sądem, oraz uczestnikami postępowania sądowego, co prowadzi do ujawnienia przed tymi osobami dóbr osobowych dziecka, które podlegają ochronie prawnej. O ile biologiczny ojciec dziecka nie świadczy dobrowolnie na utrzymanie dziecka, w trakcie tego postępowania zmuszona jest do łożenia na utrzymanie dziecka w całości, ponieważ nie może uzyskać alimentacji ani ustawowej pomocy materialnej. Prawo natomiast nie może zakładać, że świadczenia dobrowolne nastąpią. Przez czas prowadzenia postępowania kobieta pozbawiona jest ochrony prawnej w zakresie współodpowiedzialności drugiego rodzica dziecka zarówno w zakresie władzy rodzicielskiej jak i dochodzenia łożenia na utrzymanie. Biologiczny ojciec dziecka nie może korzystać z praw przyznanych ojcu a wynikających z faktu urodzenia dziecka oraz władzy rodzicielskiej, także w zakresie prawa pracy, prawa administracyjnego, podatkowego, nie może skorzystać z prawa do zasiłku z tytułu urodzenia dziecka, z urlopu macierzyńskiego, z ulgi rodzinnej podatkowej, informacji o stanie zdrowia dziecka, jeżeli znajduje się w szpitalu bądź jest chore, pochówku, zasiłku pogrzebowego.

 

Mężczyzna, będący ojcem dziecka pozamałżeńskiego, uznaje dziecko w trybie administracyjnym. Odbywa się ono nieodpłatnie oraz bez udziału osób trzecich. Nie ma żadnego obowiązku upublicznienia sytuacji narodzin dziecka, powiadomienia małżonki o uznaniu, nie ma obowiązku ujawnienia osoby matki dziecka. Mężczyzna nie ujawnia nikomu dóbr osobowych swego dziecka chronionych prawem tak, jak w przypadku opisanym powyżej. Zatem jego małżonka nie poznaje imienia, nazwiska dziecka ani danych osobowych jego matki. Odpowiedzialność drugiego rodzica jest pełna zarówno w zakresie władzy rodzicielskiej jak i łożenia na utrzymanie. Oboje rodzice biologiczni, zarówno ojciec, jak i matka mogą korzystać od chwili urodzenia ze wszystkich praw, mających źródło w unormowaniu prawa rodzinnego, administracyjnego, podatkowego, pracy i ubezpieczeń społecznych itp.

 

W pierwszej sytuacji małżonek jest stroną postępowania sądowego w sprawie dotyczącej sądowego ustalenia pochodzenia dziecka a więc posiada pełne prawo do udziału w postępowaniu i wpływania na jego przebieg i wynik. W drugiej sytuacji ustawodawca pominął jakikolwiek udział małżonki w postępowaniu o uznanie dziecka przez jej męża, nawet nie wprowadził konieczności powiadomienia jej o sprawie.

 

Obecna regulacja prawna niesie za sobą dyskryminację kobiety i mężczyzny w życiu rodzinnym a rzutuje także na inne dziedziny prawa, których uczestnikami jest zarówno dziecko, jak i rodzic. Zasada głoszona w przepisie art. 23 kro, iż małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie, w tej materii ulega przekreśleniu. Obecna regulacja dopuszcza posiadanie przez mężczyznę, będącego w związku małżeńskim dzieci pozamałżeńskich bez wiedzy małżonki i może być wykorzystywana bez żadnych ograniczeń prawnych. Zatem może stanowić przyzwolenie prawne na quasi bigamię w postaci występowania jednego mężczyzny w roli męża w jednej rodzinie oraz równocześnie quasi męża w innych rodzinach zawiązanych z innymi kobietami. Małżonka nie ma żadnego uprawnienia do uzyskania informacji w zakresie uznania dzieci pozamałżeńskich przez swojego męża.

Nie dopuszcza posiadania dzieci pozamałżeńskich przez kobietę, będącą w związku małżeńskim, z prawną możliwością ustalenia ich pochodzenia od ojca biologicznego, bez wiedzy męża oraz wymiaru sprawiedliwości.

Opisana regulacja prawna stanowi dyskryminację kobiety i mężczyzny również w zakresie praw majątkowych.

W sytuacji dzieci pozamałżeńskich ze strony żony, małżonek ma pełną wiedzę o ich istnieniu i przy posiadaniu tej wiedzy, może kierować dalszym postępowaniem w zakresie spraw majątkowych. Może przede wszystkim podjąć decyzję o przeprowadzeniu rozwodu bądź przyspieszeniu tego postępowania, jeżeli jest już w toku oraz wystąpieniu o ustanowienie rozdzielności majątkowej w celu ochrony swoich praw.

Prawo pomija możliwość powzięcia wiedzy o dzieciach pozamałżeńskich ze strony mężczyzny przez jego żonę a zatem dopuszcza wyprowadzanie dochodów na poczet utrzymania założonej przez niego drugiej rodziny, alimentacji dzieci pozamałżeńskich bez wiedzy żony także w sytuacji wspólności majątkowej. Wyklucza to możliwość prawidłowego zarządzenia przez nią swoim majątkiem w celu ochrony swoich interesów. W sytuacji wspólności majątkowej alimentacja ta może odbywać się ze środków należących do wspólności, jednakże bez wiedzy żony i możliwości ochrony jej praw. Prawo nie wprowadza tutaj jakichkolwiek ograniczeń dla zabezpieczenia interesu założonej rodziny. Dzieci pozamałżeńskie mają prawo dziedziczenia po śmierci ojca, który pozostawał małżonkiem i jego prawa majątkowe objęte były wspólnością majątkową. Taka sytuacja stawia kobietę w gorszej sytuacji. Brak wiedzy o dzieciach pozamałżeńskich swego męża nie pozwala jej na świadome podjęcie stosownych działań w celu ochrony swoich interesów.

 

W sprawach majątkowych dotyczących sytuacji dziecka pozamałżeńskiego ze strony kobiety, będącej w związku małżeńskim, prawo zupełnie nie reguluje spraw finansowych koniecznych dla zabezpieczenia dziecka ani jego matki w postaci dochodzenia świadczeń alimentacyjnych od ojca biologicznego od dnia urodzenia dziecka. Brak jest regulacji dotyczącej możliwości alimentacji dziecka w trakcie ciąży, jak również po urodzeniu a przed orzeczeniem bądź wydaniem aktu administracyjnego w kwestii ustalenia pochodzenia dziecka. Brak jest regulacji dotyczącej dziedziczenia w tym okresie. Brak jest przepisów dotyczących uregulowania prawa do świadczeń z tytułu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych. Śmierć biologicznego ojca dziecka przed ustaleniem pochodzenia dziecka, pozbawia dziecko możliwości ubiegania się o rentę, bądź udziału w dziedziczeniu, które po uzyskaniu orzeczenia sądowego stwierdzającego ojcostwo może być już bezskuteczne ze względu na brak pozostawienia praw majątkowych przez spadkobierców bądź nieprawidłowo przeprowadzone postępowanie. Natomiast nie można również pominąć faktu, że nie zawsze jest ono możliwe do przeprowadzenia, choćby w sytuacji braku ciała np. po katastrofie lotniczej czy morskiej, lawiny w górach.

 

W obecnej sytuacji politycznej, gospodarczej a zwłaszcza postępu w zakresie możliwości przeprowadzania badań DNA, wprowadzona zasada domniemania ojcostwa pozostaje w sprzeczności z jej celowością w odniesieniu do zaszłości historycznych i zwyczajowych. Ludzie decydujący się na małżeństwo często zmieniają zdanie po podjęciu wspólnego życia, a po rozstaniu zmieniają miejsca zamieszkania, także kraj zamieszkania i tracą ze sobą kontakt. Procesy rozwodowe mogą trwać kilka lat, ze względu na opieszałość postępowań sądowych w naszym kraju a również ze względu na wyjazdy za granicę jednego lub obojga małżonków, bądź też ze względu na kwestie uczuciowe małżonków - złośliwość, zazdrość, zawiść, ból, które często towarzyszą okolicznościom rozstania, utrudnianie wszelkich spraw. Trudno zatrzymać w tej sytuacji na kilka lat potrzebnych do przeprowadzenia sprawy rozwodowej, życie uczuciowe ludzi oraz prokreację, zwłaszcza, że z medycznego punktu widzenia, po stronie kobiety wieloletnie oczekiwanie, może prowadzić do zupełnego pozbawienia jej możliwości urodzenia zdrowego dziecka w późniejszym terminie.

​

Mężczyzna w tej sytuacji natomiast może od razu po faktycznym rozstaniu z małżonką, rozpocząć życie z nową partnerką, założyć nową rodzinę, wychowywać dzieci a dzieci te mogą już od poczęcia mieć uregulowaną sytuację prawną. Oboje rodzice wówczas mogą korzystać z całego wachlarza praw przysługujących rodzicom. Mężczyzna, pozostający w związku małżeńskim może także dokonać tego również równolegle z życiem małżeńskim i nie wpłynie to na sytuację prawną jego dzieci pozamałżeńskich.

Kobieta w powyższej sytuacji ma o wiele trudniejszą drogę życiową a przede wszystkich zupełnie różną od sytuacji mężczyzny. Kobieta po urodzeniu dziecka z nowym partnerem, zmuszona jest do upublicznienia sprawy swojego macierzyństwa i osoby ojca dziecka, odszukania swojego męża i przeprowadzenia postępowania sądowego a zaprzeczenie domniemanego ojcostwa męża a jej dziecko uzyska prawo do własnego ojca, dopiero po pomyślnym zakończeniu tego postępowania. Mąż matki dziecka może nie chcieć być odnaleziony, albo stwarzać trudności, kłamać, przedłużać postępowanie nie stawiając się do sądu lub składając nowe wnioski dowodowe itp., sąd lub strony mogą się rozchorować. Może również w trakcie trwającego długo postępowania ojciec biologiczny porzucić matkę dziecka, która w tej sytuacji nie ma żadnej ochrony prawnej ani możliwości żądania alimentacji. Ojciec dziecka nie może korzystać z żadnych praw przysługujących rodzicom. Może również w tym czasie nastąpić zgon ojca biologicznego a dziecko pozbawione zostaje praw przysługujących mu w takiej sytuacji, jak prawo do renty, do mieszkania, do odszkodowania, jeżeli zgon byłby następstwem wypadku, czy do spadku po ojcu.

 

Dziecko pozamałżeńskie, urodzone po stronie kobiety, nie ma prawa do otrzymania paszportu, aż do czasu uzyskania prawomocnego orzeczenia w zakresie zaprzeczenia ojcostwa, co umożliwia dopiero uznanie przez ojca. Do wykonania paszportu ustawa wymaga obecności obojga rodziców przed organem wydającym i złożenia wspólnego wniosku. Dziecko nie może korzystać z prawa do podróżowania poza granicę kraju, co może być istotną przeszkodą w przypadku zamiaru osiedlenia się za granicą w związku z pracą czy emigracją.

Dziecko urodzone po stronie ojca nie ma żadnych utrudnień w tej kwestii.

 

Instytucja domniemania ojcostwa męża matki oraz ukonstytuowane prawnie dwa tryby ustalenia ojcostwa dzieci pozamałżeńskich, przekreśla możliwość korzystania kobiety i mężczyzny z przyznanych im konstytucyjnie równych praw w życiu rodzinnym i społecznym. Dyskryminuje głównie dzieci dzieląc je na dwie kategorie. Jednej kategorii pozwala na normalne ukształtowanie życia z ojcem i zbudowanie rodziny w oparciu o prawdziwe relacje i rzeczywiste udokumentowanie swoich praw nawet od poczęcia. Drugiej kategorii reguluje drogę prawną do posiadania ojca dopiero po nawet kilkuletnim nawet postępowaniu sądowym. Czasem brak wiedzy, brak środków na pokrycie kosztów postępowania, duża odległość od siedziby sądu bądź strach czy stres, wynikający z konieczności upublicznienia sytuacji macierzyństwa powodują, że matka dziecka w ogóle nie podejmuje postępowania o zaprzeczenie domniemanego ojcostwa i po przekroczeniu terminu 6-miesięcznego zupełnie traci uprawnienie do załatwienia tej sprawy, co wyłącza normalne życie dziecka z własnym ojcem. Czasem wyklucza to sytuacja zdrowotna bądź śmierć. Nie mając możliwości ustalenia ojcostwa, dziecko nie ma również prawa do alimentacji, renty, spadku bądź innych praw osobistych lub majątkowych związanych z osobą ojca. Skutki takiej regulacji prawnej są nieodwracalne w wielu przypadkach. Nawet przyznanie dziecku legitymacji do wytoczenia powództwa w powyższej sprawie po uzyskaniu przez nie pełnoletności, nie wnosi wiele do zmiany jego sytuacji. Pełnoletność kończy już okres dzieciństwa, który każde dziecko ma prawo przeżyć zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym oraz w oparciu o tożsamość opartą o prawdę obiektywną.

 

Obecnie instytucja domniemania ojcostwa męża matki oraz regulacja obalenia tego domniemanie wyłącznie na drodze postępowania sądowego, pozostaje nadmiar archaiczną metodą ustalenia pochodzenia dziecka wobec osiągnieć nauki pozwalających bezsprzecznie wskazać jego biologicznych rodziców. W aktualnej sytuacji dostępu do prowadzenia badań porównawczych materiału genetycznego DNA, istnieje żywa potrzeba zastąpienia jej instytucją bardziej dopasowaną do aktualnych potrzeb i relacji międzyludzkich. Przede wszystkich biorąc pod uwagę powyższe, należy doprowadzić do równości prawa dzieci oraz zaprzestać dyskryminacji kobiet i mężczyzn w powyższym zakresie a zwłaszcza dyskryminacji dzieci dzieląc je na dwie kategorie.

 

Ustawodawstwo:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy z dnia 25 lutego 1964 Dz. U. 2015, poz. 2082.
Ustawa z dnia 28 listopada 2014 Prawo o aktach stanu cywilnego Dz. U. 2014, poz. 1741.

 

Regulacja ustawowa dotycząca zagadnienia:
Gwarancja prawna norm opisanych w Konstytucji Rzeczypospolitej

art. 31 § 1 i § 2, art. 32 § 1, art. 47

Wykonywanie przepisów prawnych kodeksu cywilnego

art. 5, art. 26, art. 56, art. 58 § 1 i § 2

Normy prawne przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego

art. 13 § 1, art. 23, art. 62, art. 67, art. 75, art. 73, art. 83, art. 84 § 1, art. 86. 

​

​

Ewa Kurpińska-Straub

Prawnik

Ukończone Prawo stacjonarne UJ studia magisterskie, Nauki prawne UJ studia doktoranckie

​