Grupa Homer

Mikołaj

​

Jest to imię greckiego pochodzenia od słów nike - zwycięstwo oraz laos - lud.

Oznacza: bohater, który odniósł zwycięstwo dla swojego ludu. W Polsce znane od czasów średniowiecza. Inne odpowiedniki tego imienia w różnych językach: łaciński Nicolaus, angielski Nicholas, Nick, Nicky, duński Niels, francuski Nicolas, niemiecki Nikolaus, Klaus, włoski Nikkolo, Nicola, rosyjski Nikolaj, Nikołaj, hiszpański Nicolas, Nico, a także żeńskie imię Nikola.

Najbardziej popularnym dniem obchodzenia imienin Mikołaja jest 6 grudnia.

​

Mikołaj, biskup z Miry

​

Imię było szczególnie popularne w krajach o dominującej przewadze ludności wyznania prawosławnego na skutek przypisania Świętemu Mikołajowi z Miry pozycji jednego z najważniejszych świętych tej religii, choć to święty katolicki i prawosławny. Najstarsze o nim przekazy pochodzą z VI wieku.

​

Według średniowiecznej hagiografii żył na przełomie III i IV wieku oraz był biskupem Miry w Licji. Licja to kraina znajdująca się w południowo-zachodniej części Azji Mniejszej w dzisiejszej Turcji, w prowincji Antalya. Pierwsze wzmianki o obywatelach Licji znajdują się w pismach egipskich i hetyckich z XV wieku przed naszą erą.Według literatury Homera, Licyjczycy byli sprzymierzeńcami Troi w wojnach trojańskich. Biskup Mikołaj wsławił się cudami oraz pomocą biednym i potrzebującym. Przez wieki był jednym z najbardziej czczonych świętych w religii chrześcijańskiej. Największe jego sanktuarium znajduje się we włoskim Bari, gdzie zostały złożone relikwie. Za datę śmierci Mikołaja uznaje się dzień 6 grudnia.

​

Na początku XX wieku jezuita Hippolyte Delehaye wykazał, że w przypadku Mikołaja z Miry pierwotnym zjawiskiem był kult świętego. Natomiast hagiografia była wtórna wobec kultu. Odpowiadała ona na rosnące zapotrzebowanie wiernych. Z biegiem lat dodawano nowe epizody do życia Mikołaja, budując je z pewnych stereotypowych elementów.

​

W Konstantynopolu powstał najstarszy żywot Mikołaja, mianowicie Vita per Micheaelem, napisany przez archimandrytę Michała w pierwszej połowie IX wieku. Opisał, że Mikołaj urodził się w niewielkim miasteczku Patara w Licji jako jedynak. Jego rodzice byli zamożni, szlachetni i pobożni. Od dzieciństwa z jego osobą związane były cudowne wydarzenia. Dorosły już Mikołaj wyrzekł się kobiet, rozrywek, polityki i handlu, poświęcił wyłącznie pobożności. Po śmierci rodziców rozdał cały odziedziczony majątek potrzebującym. Stawał w obronie pokrzywdzonych, wspomagał biednych. Podczas wyborów biskupa w Mirze uradzono, że urząd obejmie pierwsza osoba, która rankiem wejdzie do kościoła, aby się pomodlić. Był to właśnie Mikołaj. Niejako dopatrywano się w tym Bożej wskazówki. Jako biskup wspierał naukę o Trójcy Świętej, zwalczał pogaństwo, doprowadził nawet do zburzenia świątyni Artemidy. Słynął z wielu cudów, dzięki którym pomagał bliźnim w potrzebie.

​

Oficerowie (Stratelatis) to najstarsza legenda związana ze świętym Mikołajem, pochodząca z połowy VI wieku. Opowiada o uratowaniu skazanych na śmierć żołnierzy. Zgodnie z nią cesarz Konstantyn wysłał z Konstantynopola wojsko, aby stłumić bunt we Frygii. Oddziały zatrzymały się w Andriake, porcie leżącym niedaleko Miry. Żołnierze splądrowali miasto. Po opanowaniu zamieszek, lokalny prefekt Eustachios skazał na śmierć trzech żołnierzy. W ostatniej chwili miecz katowski powstrzymał Mikołaj, który wykazał niewinność skazanych. Zaprosił potem trzech dowodzących wyprawą oficerów, Nepotianosa, Ursosa i Herpyliona, do pałacu biskupiego. Po zakończonej zwycięstwem kampanii, oficerowie zostali oskarżeni o nadużycia, przez prefekta Ablabiosa w Konstantynopolu. Cesarz Konstantyn skazał ich na śmierć. W nocy przed egzekucją, oficerowie błagali w modlitwach o pomoc Mikołaja. Kolejny raz Mikołaj stał się wybawcą. Biskup ukazał się we śnie Konstantynowi i Ablabiosowi oraz zaświadczył o niewinności skazanych, wskazał prawdziwych winowajców. Przed obliczem senatu, rano oficerowie zostali uniewinnieni oraz wysłani do Miry z obfitymi darami.

​

Od IX wieku Mikołaj był czczony zarówno w chrześcijaństwie wschodnim jak i zachodnim jako święty i cudotwórca. Żywot Mikołaja spisany przez archimandrytę Michała z IX wieku przekazuje, że dnia 6 grudnia obchodzono w Konstantynopolu święto Mikołaja, które traktowano jako godne przygotowanie do Bożego Narodzenia. Cesarz Leon VI stwierdził, że nieprzyjaciel ludzkości doznaje porażki podczas każdej uroczystości ku czci świętych, ale w największy gniew wprawia go święto świętego Mikołaja, ponieważ jest ono obchodzone na całym świecie.

​

Postać Świętego, mimo braku wiadomości o jego życiu, jest jedną z najbardziej barwnych w hagiografii. Mikołaj jest patronem Grecji, Rusi, Antwerpii, Berlina, Miry, Moskwy, Nowogrodu. Także została patronem bednarzy, cukierników, flisaków, jeńców, kupców, marynarzy, młynarzy, notariuszy, panien, piekarzy, pielgrzymów, piwowarów, podróżnych, rybaków, sędziów, studentów, więźniów, żeglarzy. Przede wszystkim jednak pozostał patronem dzieci.

W zachodniej Europie wspomnieniu Mikołaja nadano również rangę święta. Najstarszy o tym przekaz pochodzi z akt synodów w Neapolu z lat 821 i 842. Natomiast na synodzie w Oksfordzie w roku 1222 podniesiono do najwyższej rangę tego święta w kalendarzu. Kult świętego był tak popularny, że od XVI wieku w kalendarzach protestanckich zachowano przy 6 grudnia zapis o wspominaniu tego dnia Mikołaja. Nazwę święto zastąpiono w nich Dniem Mikołaja. Do XIX wieku na ziemiach polskich był to świąteczny dzień wolny od pracy.

​

Dopiero w drugiej połowie XX wieku Sobór watykański II (1962-1965) zwołany w celu uwspółcześnienia kościoła katolickiego, zarządził rewizję kultu świętych. Powołano komisję złożoną z teologów i historyków, która miała uregulować usunięcie świąt tych postaci, których istnienia nie sposób było udowodnić. Zakwestionowała ona historyczność Mikołaja, jednak znaczna część hierarchii i wiernych stanęła w obronie kultu świętego. Papież Paweł VI zdecydował się na rozwiązanie bardziej kompromisowe. W opublikowanym w 1969 roku Calendarium Romanum zniósł święto 6 grudnia, ale postanowił, że tego dnia będzie obchodzone wspomnienie dowolne, aby wspomnienia pewnych świętych obchodzono według uznania i aby przywrócono ich kult, ograniczony do ich własnych krajów. Z kalendarza usunięto średniowieczne teksty hagiograficzne poświęcone Mikołajowi, jednak pozostawiono krótką notatkę opartą na legendzie Stratelatis pochodzącej z VI wieku.

​

Współcześnie legendarna lub baśniowa postać wzorowana na świętym Mikołaju zostaje wykorzystywana w kulturze masowej przy okazji świąt Bożego Narodzenia. Uznaną tradycją dnia 6 grudnia jest organizowanie przedstawień, podczas których Mikołaj rozdaje dzieciom prezenty w przedszkolach, szkołach, szpitalach, teatrach, kinach czy w galeriach handlowych a bardzo często odwiedza dzieci w domach.

​